Celiakia, znana również jako choroba trzewna, jest przewlekłą, autoimmunologiczną jednostką chorobową, która dotyka układ pokarmowy, a przede wszystkim jelito cienkie. Jej rozwój jest bezpośrednio związany z nadwrażliwością na gluten, białko występujące w pszenicy, jęczmieniu i życie. Spożywanie glutenu przez osoby z celiakią wywołuje nieprawidłową reakcję immunologiczną, która prowadzi do uszkodzenia kosmków jelitowych – struktur odpowiedzialnych za wchłanianie składników odżywczych. To uszkodzenie skutkuje malabsorpcją, czyli zaburzeniami wchłaniania witamin, minerałów i innych niezbędnych substancji, co może prowadzić do szeregu poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Mechanizm powstawania celiakii i jej objawy
Mechanizm rozwoju celiakii jest złożony i obejmuje predyspozycje genetyczne (obecność antygenów hla-dq2 lub hla-dq8), czynniki środowiskowe (np. infekcje wirusowe) oraz samo spożywanie glutenu. Gdy gluten trafia do organizmu osoby chorej, układ odpornościowy błędnie rozpoznaje go jako zagrożenie. W odpowiedzi produkowane są przeciwciała (np. przeciwko endomyzjum, transglutaminazie tkankowej), które atakują własne tkanki organizmu, niszcząc kosmki jelitowe.
Objawy celiakii są niezwykle zróżnicowane i mogą manifestować się na wiele sposobów, często utrudniając postawienie trafnej diagnozy. U dzieci najczęściej obserwuje się problemy z przyrostem masy ciała, anemię z niedoboru żelaza, biegunki, bóle brzucha, wzdęcia oraz apatyczność. U dorosłych objawy mogą być równie niecharakterystyczne, obejmując zmęczenie, bóle głowy, depresję, problemy skórne (np. zapalenie opryszczkowe skóry Duhringa), bóle stawów, a nawet problemy z płodnością. Warto podkreślić, że u niektórych osób celiakia może przebiegać bezobjawowo, co nie oznacza braku uszkodzeń jelit.
Różnorodność objawów i ich znaczenie diagnostyczne
Należy pamiętać, że celiakia może przyjmować różne formy. Celiakia klasyczna charakteryzuje się wyraźnymi objawami ze strony układu pokarmowego. Celiakia niema (lub skąpoobjawowa) przebiega z subtelnymi lub niecharakterystycznymi symptomami, które łatwo zbagatelizować. Celiakia latentna to stan, w którym obecne są przeciwciała, ale nie ma widocznych uszkodzeń jelit ani objawów. Zrozumienie tej różnorodności jest kluczowe dla lekarzy w procesie diagnostycznym, który często wymaga połączenia badań serologicznych (oznaczenie przeciwciał) z biopsją jelita cienkiego.
Diagnoza celiakii – kluczowe badania i postępowanie
Postawienie diagnozy celiakii opiera się na kilku filarach. Pierwszym krokiem są badania serologiczne, które polegają na oznaczeniu poziomu specyficznych przeciwciał we krwi. Najczęściej wykonuje się testy na obecność przeciwciał przeciwko endomyzjum (anty-Em), przeciwko transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) oraz przeciwko gliadynie (anty-gliadyna). Pozytywny wynik tych badań, zwłaszcza przy jednoczesnym spożywaniu glutenu, jest silnym wskazaniem do dalszej diagnostyki.
Kolejnym, często uznawanym za złoty standard w diagnostyce celiakii, jest biopsja jelita cienkiego. Procedura ta polega na pobraniu niewielkich fragmentów błony śluzowej jelita cienkiego podczas gastroskopii. Następnie badane są pod mikroskopem pod kątem obecności charakterystycznych zmian, takich jak zanik kosmków jelitowych, naciek zapalny i zwiększona liczba limfocytów śródnabłonkowych. Biopsja jest kluczowa do potwierdzenia lub wykluczenia celiakii, zwłaszcza w przypadkach, gdy wyniki badań serologicznych są niejednoznaczne.
Rola badań genetycznych
Warto wspomnieć o badaniach genetycznych pod kątem obecności antygenów hla-dq2 i hla-dq8. Ich obecność jest warunkiem koniecznym do rozwoju celiakii, jednak nie jest ona wystarczająca (nie każdy posiadacz tych genów zachoruje). Ujemny wynik tych badań praktycznie wyklucza celiakię, co może być pomocne w diagnostyce różnicowej.
Leczenie celiakii – dieta bezglutenowa jako podstawa
Obecnie jedynym skutecznym sposobem leczenia celiakii jest ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej przez całe życie. Oznacza to całkowite wyeliminowanie z jadłospisu produktów zawierających pszenicę, jęczmień, żyto oraz ich przetwory. Gluten może ukrywać się w wielu produktach, dlatego kluczowe jest czytanie etykiet i unikanie żywności, która zawiera go jako składnik lub została wyprodukowana w zakładach przetwarzających zboża zawierające gluten.
Dieta bezglutenowa wymaga świadomego wyboru produktów naturalnie bezglutenowych, takich jak ryż, kukurydza, ziemniaki, gryka, proso, komosa ryżowa, tapioka, a także warzywa, owoce, mięso, ryby, jaja i nabiał. Na rynku dostępne są również specjalne produkty bezglutenowe, oznaczone odpowiednim symbolem przekreślonego kłosa, które mogą stanowić alternatywę dla tradycyjnych wyrobów zbożowych. Ważne jest, aby dieta była zbilansowana i dostarczała wszystkich niezbędnych składników odżywczych, aby zapobiec niedoborom wynikającym z eliminacji pewnych grup produktów.
Wyzwania i wsparcie w diecie bezglutenowej
Przestrzeganie diety bezglutenowej może być wyzwaniem, zwłaszcza na początku. Wymaga edukacji żywieniowej, nauki czytania etykiet, a także adaptacji nawyków żywieniowych i kulinarnej. Wiele osób potrzebuje wsparcia dietetyka, który pomoże w ułożeniu zbilansowanego jadłospisu i nauczy radzić sobie z potencjalnymi trudnościami. Organizacje pacjenckie i grupy wsparcia również odgrywają ważną rolę, dostarczając informacji, inspiracji i poczucia wspólnoty. Wprowadzenie diety bezglutenowej zazwyczaj prowadzi do szybkiej poprawy samopoczucia i ustąpienia objawów, a także do regeneracji uszkodzonej błony śluzowej jelita.
Dodaj komentarz